Kan bağışı yapmak, sağlıklı ve gönüllü bağışçılar tarafından sağlık kuruluşlarına veya kan bankalarına kan vererek ihtiyacı olan hastalara yardımcı olma sürecidir. Kan bağışı yapmak kalp ve karaciğer sağlığını destekler. İstanbul Okan Üniversitesi Hastanesi Hematoloji Bölümünden Dr. Öğr. Üyesi Serkan Ocakçı kan vermenin önemine ve sağlık açısından faydalarına dikkat çekti.

Kan transfüzyonu, yani hastaya kan verilmesi hayat kurtarıcı bir tedavidir. Kanın yerini alabilecek, fabrikada üretilen, eczanede saklanan bir ürün yoktur. Birçok hasta ihtiyacı olan kana erişmekte zaman kaybı ve zorluklar yaşamaktadır. Dünya çapında yaklaşık 120 milyon kan bağışı toplanmıştır. Toplanan kanın %40’ı gelişmiş ülkelerde elde edilmiştir. Dünya nüfusunun %16’sına tekabül etmektedir. Kanların büyük bir kısmı gelişmiş ülkelerde yaşlı hastalar için, gelişmemiş ülkelerde ise çocuk hastalar için kullanılmaktadır. Her 1000 kişide kan bağışında bulunma oranı gelişmiş ülkelerde 31 kişiye ulaşırken gelişmemiş ülkelerde 5 kişiye düşmektedir.

Kan bağışı hem hastalara verilecek;  kan, kan ürünleri olan kırmızı kan süspansiyonu, plazma, trombosit için gerekli olduğu gibi hem de kandan üretilen immunoglobulin ve pıhtılaşma faktörleri gibi ilaçlar için de gereklidir.

Kan Alma Yöntemleri

Kan bağışında vericiden iki farklı yöntemle kan alınabilir. En sık uygulama kola uygulanan damar yolundan kan torbasına 10-15 dakika süren kan bağışıdır. Bir diğer yöntem ise vericinin aferez cihazı adı verilen makinaya bir kan seti ile bağlanarak seçilmiş kan ürünlerinin alınmasıdır. Bu yöntem daha etkili kan ürünü elde edilmesini sağlar.

Günümüzün modern seçeneğidir. Ancak daha pahalı ve zaman alıcıdır. Bağışçılar da ayrıca bir makine aracılığı ile olduğu için işlemden korkabilirler. Uygulama olarak bakıldığında ise daha kontrollü, istenilen hedef ürüne ulaşılmasını daha çok sağlayan bir yöntemdir.

Kan Vermek İçin Yaş Sınırı Kaçtır?

Bağışçı 19 yaşından gün almış olmalı, 66 yaşından gün almamış olmalıdır.  İlk kez kan verecek olan bağışçı ise 61 yaşından gün almamış olmalıdır. 70 yaşından gün almamış düzenli kan bağışçısı, kan bağış merkezi doktorunun onayı olmak şartıyla, yılda en fazla 1 kez olmak üzere kan bağışlayabilir.

Tam kan bağış sıklığı erkeklerde 90 günde birdir. Kadınlarda bağış aralığı 120 günde birdir.  Yılda bir defayı geçmemek ve hekim onayı olmak kaydıyla, 2 bağış arası en az 2 ay olabilir. Aferez yöntemi ile bağışçıdan daha sık kan ürünü elde edilebilir. Aferez yöntemi en çok trombosit bağışlarında kullanılır. Bağışçıdan 48 saat ara ile tekrar trombosit aferezi yapılabilir. Haftada iki işlemi, yılda ise 24 bağışı geçmemek gerekir.

Hemoglobin değerleri kadınlarda en az 12,5 g/dL, en çok 16,5 g/dL, erkeklerde en az 13,5 g/dL, en çok 18 g/dL olmalıdır. Kan basıncı pek çok etkene bağlı olarak değişmekle birlikte esasen büyük tansiyon en az 90 mmHg, en çok 180 mmHg ve küçük tansiyon en az 60 mmHg, en çok 100 mmHg olmalıdır. Bağışçı en az 50 kg olmalıdır.

Kimler Kan Verebilir?

Bağışçıların sağlıklı olması gerekir. İnsulin kullanan diyabet hastaları veya ilerlemiş diyabet hastaları bağışçı olamazlar. Kan yoluyla bulaşan HIV, Hepatit B,C  gibi hastalıkları olanlar bağışçı olamazlar. Bağışçılar kan bağışı öncesi detaylı olarak değerlendirilir ve en ufak bir şüphede reddedilir. Ayrıca alınan kan örneklerinden kan sayımları, bulaşıcı hastalık tetkikleri yapılır. Modern teknolojiler sayesinde kan alımı nedeniyle olan bulaşıcı hastalık riski milyonda bir bağış civarına gelmiştir.

Kan bağışında bulunmak bağışçıyı fiziksel ve ruhsal olarak rahatlatır. Bağışçılar kendilerini daha iyi hisseder ve mümkün oldukça düzenli kan bağışı yapmak isterler.

Kan vermek aslında bir organ nakli vericisi olmaktır. Kan vermek Can vermektir.

İlaç Kullanımı: 

1.    Aspirin kullanımı: Kan bağışına engel değildir. Sadece, trombosit amaçlı kan alımında veya tromboferezde dikkat edilmelidir.

2.    Tegison (Sedef hastalığında kullanılan bir ilaç) kullananlar, ilacı kestikten 3 yıl sonra kan verebilir.

3.    Accutan veya benzeri retinoik asit türevi ilaçları kullananlar, ilacı bıraktıktan 4 hafta sonra kan verebilir. 

Hastalıklar, Aşılar: 

1.    Hepatit B (Hiçbir zaman kan veremezler)

2.    Hepatit C (Hiçbir zaman kan veremezler)

3.    AIDS (Hiçbir zaman kan veremezler)

4.    Sıtma (Tedavinin sağlanmasından 3 yıl sonradan itibaren kan verebilirler)

5.    Frengi geçiren hastalar, iyileşmeden 1 yıl sonra kan verebilirler.

6.    Creutzfeldt-Jacob hastalığı olanlar, hiçbir zaman kan veremez.

7.    Tüberküloz (Tedavinin sağlanmasından 2 yıl sonra kan verebilirler)

8.    Şeker hastalığı (İnsülin kullananlar veremez)

9.    Gebeler kan veremez. Doğum veya gebeliğin sonlandırılmasından 6 hafta sonra kan verebilirler. Emzirme yapılıyorsa emzirmenin sonuna kadar kan veremezler.

10.    Koroner kalp hastalığı, angina pektoris, ciddi kardiyak aritmi, serebrovasküler hastalıklar, arteriyal tromboz veya rekküren venöz trombozu olan kişiler kan veremezler.

11.    Allerji (Astım hastaları kan veremez. Polen allerjisi olanlar ise, sadece allerjileri oldukları dönemde kan bağışlayamazlar)

12.    Otoimmün hastalığı olanlar kan veremezler.

13.    Kanama diatezi (Kanama eğilimi) olanlar ömür boyu kan veremezler.

14.    Bronşit (Belirtisi olan kronik bronşit hastaları kan veremez)

15.    Kronik nefrit ve pyelonefritli hastalar kan veremez.

16.    Akut glomerulonefrit geçirmiş olanlar ise, iyileşmeden 5 yıl sonra bağış yapabilir.

17.    Kanser hastaları kan veremez. 

18.    Brusella almış olanlar, tam iyileşmeyi takiben iki sene sonra kan bağışçısı olabilirler.

19.    Epilepsi hastaları ilaçsız hecmesiz 2 yıldan sonra kan verebilirler.

20.    Osteomyelit geçirmiş hastalar, tam düzelmeden 5 yıl sonra kan verebilirler.

21.    Büyük ameliyatlardan sonra 6 ay boyunca kan bağışı alınmaz. Mide rezeksiyonu geçirenler ise, hiçbir zaman kan vermemelidir.

22.    Transfüzyon: Kan veya kan ürünü alan alanlar, 1 yıl boyunca kan veremezler.

23.    Canlı virus aşısı yapılmış olanlar 3 hafta kan veremez (Suçiçeği, sarıhumma, kızamık, kızamıkçık, oral polio, kabakulak).

24.    Ölü bakteri aşısı olanlar, 5 gün kan veremez (Kolera, tifo, şarbon).

25.    Cansız  virus aşısı olanlar 3 gün kan veremezler (Polio-injeksiyon, influenza, rabies, difteri, tetanoz)

26.    Tansiyon: Sistolik kan basıncı 180 mmHg'yı, diastolik kan basıncı ise, 100 mmHg'yı aşmamalıdır.